Er was een tijd dat ik de mens als een plaag zag. Als een ziekte die zich als een virus over de aarde verspreidde. Waar wij mensen ook kwamen, lieten we een spoor van vernieling achter. Wouden gekapt, rivieren vervuild, dieren uitgeroeid, mensen uitgebuit. We leken niets anders te kunnen dan nemen, meer willen en vernietigen. En ik dacht: misschien zijn we wel gewoon zo. Misschien is dit onze aard.
In mijn boosheid, mijn rouw en mijn radeloosheid heb ik weleens gedacht: de wereld zou beter af zijn zonder ons mensen.
Het voelde alsof ik wakker werd in een droom die een nachtmerrie bleek. De systemen waar we op vertrouwen (economie, politiek en onderwijs) zijn gebouwd op een wereldbeeld waarin de mens boven de natuur staat. Waarin alles om ons heen gereduceerd is tot grondstof, tot middel voor groei, winst en controle. Een wereldbeeld dat eeuwenlang is uitgedragen via kolonisatie, kerstening, industrialisatie en globalisatie. En dat vandaag nog steeds diep in onze structuren én in ons denken zit verankerd.
Maar wat ik toen nog niet kon zien, is dat deze vernietiging niet de natuur van de mens is. Dat wat ik zag, niet is wat de mens wezenlijk is. Het is wat we zijn gaan geloven dat we zijn. Maar er is een ander verhaal. Een oud verhaal. En dat verhaal begon zich langzaam aan mij te ontvouwen.

Een vergeten geschiedenis van samenwerking
Tijdens mijn jarenlange zoektocht kwam ik een tijdje geleden in aanraking met stemmen uit andere werelden. Met archeologen, ecologen, inheemse denkers en verhalenvertellers. En wat zij lieten zien, raakte me diep: dat de mens honderdduizenden jaren heeft samengewerkt met de aarde. Niet als roofdier, maar als hoeder. Als deel van een groter geheel.
Neem de Amazone, bijvoorbeeld. Eeuwenlang dachten westerse wetenschappers dat dit gebied puur wilde natuur was, onaangeraakt door menselijke hand. Maar niets blijkt minder waar. Onderzoekers ontdekten vruchtbare zwarte aarde, terra preta, ontstaan uit houtskool, compost, organisch afval en menselijke zorg. Ze vonden resten van complexe nederzettingen, geordende beplanting en oeroude kennis van boslandbouw. De Amazone is, in grote delen, mede gecreëerd door mensen. Niet door vernietiging, maar door zorgvuldige samenwerking.
De mensen daar:
-
plantten soorten zoals paranoot, cacao en açaí doelgericht aan;
-
gebruikten vuur op een manier die het landschap niet beschadigde, maar juist in stand hield;
-
verrijkten de bodem met organisch materiaal dat vandaag de dag nog steeds vruchtbaarder is dan commerciële landbouwgrond.
Ze wisten precies wanneer en hoe ze stukken bos tijdelijk open konden maken, waardoor licht, nieuwe planten en dieren hun plek vonden. Zo ontstond een mozaïekachtig landschap: geen uitgestrekte monocultuur zoals we die vandaag kennen, maar een afwisseling van bos, open plekken, voedselbomen, graslanden en water. Elk stukje had zijn eigen functie en soortenrijkdom. Juist die variatie zorgde voor een explosie van biodiversiteit. Niet ondanks de mens, maar dankzij de mens.
De jungle werd niet alleen bewaard, ze werd gebouwd. Met liefde, aandacht, geduld en diepe relatie met het land.
En het is niet alleen de Amazone. Wereldwijd zijn er sporen van dit vergeten mens-zijn:
-
In Australië gebruikten Aboriginals duizenden jaren lang culturele branden om ecosystemen in balans te houden.
-
In Noord-Amerika beheerden inheemse stammen graslanden zodat bizons en vogels konden floreren.
-
In delen van Papoea-Nieuw-Guinea bestaan agroforestry-systemen waarin bos, voedselteelt en biodiversiteit samensmelten.
-
Zelfs in Europa waren er ooit vormen van verbonden beheer, zoals het cultiveren van eikenbossen of het begrazen van heidevelden met schapen, wat leefruimte gaf aan talloze soorten.
'The most remarkable feature of this historical moment on Earth is not that we are on the way to destroying the world — we've actually been on the way for quite a while. It is that we are beginning to wake up, as from a millennia-long sleep, to a whole new relationship to our world, to ourselves and each other.'
Joanna Macy
De mens als hoeksteensoort
Wat als de mens niet de plaag van de aarde is, maar een hoeksteensoort? Een soort die, als zij op de juiste manier aanwezig is, juist meer leven mogelijk maakt? Het klinkt misschien revolutionair, maar het is precies wat sommige ecologen nu voorzichtig beginnen te stellen.
Volgens het IPBES en het WWF beheren inheemse volkeren wereldwijd slechts 20 tot 25 procent van het land, en toch bevindt zich daar zo’n 80 procent van de resterende biodiversiteit. Dat is geen toeval. Dat is het gevolg van een ander mensbeeld. Van een leven in relatie in plaats van overheersing. Van wederkerigheid.
Dat laat mij beseffen: het is niet de mens die vernietigt, het is het westerse wereldbeeld dat vernietigt. Het idee dat we afgescheiden zijn van de natuur, dat we alles moeten controleren, verbeteren en optimaliseren. Dat vooruitgang gelijkstaat aan groei, en groei aan consumptie.
Maar dat is niet het hele verhaal. Het is een jong en eenzijdig perspectief, terwijl er talloze oude, wijze verhalen zijn die ons een andere weg tonen.
Herinneren wie we zijn
Wat als we ons weer gaan herinneren wie we zijn? Wat als we het vergeten pad weer leren bewandelen? Niet achteruit naar een geïdealiseerd verleden, maar vooruit met oude wijsheid in ons hart.
We kunnen opnieuw leren samenwerken met de aarde. Systemen bouwen die voeden in plaats van uitputten. Kinderen opvoeden in verbondenheid, met verhalen die hen herinneren aan hun plek in het web van het leven. Wonen, leren, zorgen en sterven op een manier die niet losmaakt, maar verweeft.
Want we kunnen dit. We hebben dit gekund. Honderdduizenden jaren lang.
Mijn boosheid maakte plaats voor rouw. En mijn rouw maakte ruimte voor hoop.
En hoop, zo leerde ik, is niet hetzelfde als naïef verlangen. Hoop is een werkwoord.
Een keuze, elke dag opnieuw, om het leven te dienen.
Misschien is dat wel onze ware taak als mens:
Niet het meest dominante wezen zijn, maar het meest zorgzame.
'Zorgen voor elkaar en de aarde is misschien wel de ultieme vorm van verzet in een wereld die winst haalt uit afstand en vervreemding.'
Bronnen ter inspiratie:
-
Robin Wall Kimmerer – Braiding Sweetgrass
-
Charles C. Mann – 1491: New Revelations of the Americas Before Columbus
-
IPBES Global Assessment Report (2019)
-
Indigenous Terra Madre (Slow Food movement)

Reactie plaatsen
Reacties