Van digitale leegte, naar echt verbinding

De leegte en de strijd

“In de vakantie een paar weken geleden zat ik samen met mijn kinderen in de woonkamer. Mijn oudste dochter zat op haar telefoon, mijn zoon speelde een game, de twee jongsten keken naar een filmpje op de televisie en ikzelf was bezig met werk op mijn laptop. We waren fysiek samen, maar eigenlijk... niet. Het voelde als een soort stilte, maar niet de rust die ik zou verwachten van een vakantiedag. In plaats van verbinding was er een soort onzichtbare muur van schermen tussen ons. En ik begon me af te vragen: hoe zijn we hier gekomen?”

Als ouder voel ik vaak de spanning van een constante strijd. De strijd om mijn kinderen niet te veel en niet te lang op een scherm te laten zitten. Want ik zie ze veranderen; hun energie verandert, hun humeur wordt anders, en de manier waarop ze zich met elkaar verbinden, lijkt te vervagen. Het is als een soort magie die hen in zijn greep heeft. En eerlijk gezegd voelt deze strijd als een oorlog, niet tegen mijn kinderen, maar tegen die schermpjes. Die blijven maar hun aandacht trekken. Het voelt soms alsof ik tegen een onzichtbare kracht vecht, die me onvermijdelijk tegenwerkt. En ja, ook ik zelf ben geen uitzondering. Hoe vaak pak ik mijn telefoon voor iets kleins, om er pas een half uur later achter te komen dat ik volledig ben afgedwaald? Dit gevoel van verdwaald raken in eindeloze scrollsessies heeft me uiteindelijk doen besluiten om alle socialmedia apps van mijn smartphone te verwijderen.

En ik weet het zeker, ik ben niet alleen. Wat ik zie, is dat velen van ons, ouders en kinderen, gevangen zitten in dezelfde strijd.

Generatie angststoornis

De sociaal psycholoog Jonathan Haidt beschrijft in zijn boek Generatie Angststoornis, hoe de opkomst van smartphones en sociale media nauw samenhangt met de toename van mentale gezondheidsproblemen bij jongeren. Vooral vanaf 2012, het moment waarop de smartphone breed werd omarmd, ziet hij een scherpe stijging in angst, depressie en eenzaamheid onder tieners.

Waar jongeren vroeger vooral offline contact hadden, bevinden ze zich nu vaak urenlang in een digitale wereld waarin sociale vergelijking centraal staat. Ze worden overspoeld door perfecte beelden van het leven van anderen en zoeken voortdurend bevestiging via likes en reacties. Die digitale beloningen stimuleren het dopaminesysteem, wat leidt tot verslavingsachtig gedrag dat vergelijkbaar is met gokken of drugsgebruik.

Maar het gaat niet alleen om verslaving; het gaat ook om wat jongeren missen. In de fysieke wereld kunnen kinderen spelen, zich uiten, fouten maken en leren zonder voortdurend beoordeeld te worden. Die ruimte is in de online wereld grotendeels verdwenen. Haidt wijst erop dat deze verschuiving ervoor zorgt dat jongeren minder veerkracht ontwikkelen, gevoeliger worden voor afwijzing en moeilijker een gezond zelfbeeld opbouwen.

Wat we zien is een generatie die opgroeit zonder voldoende toegang tot echte, tastbare ervaringen die cruciaal zijn voor sociale en emotionele groei. En dat is precies waar Haidt voor waarschuwt.

Bescherming in de echte wereld vs. de online wereld

Als volwassenen zijn we constant bezig om onze kinderen te beschermen. We zorgen ervoor dat ze veilig blijven als ze op straat spelen, dat ze zich niet in gevaarlijke situaties bevinden en dat ze gezond blijven. We zorgen ervoor dat ze genoeg slaap krijgen en proberen hen een gevoel van verantwoordelijkheid en zelfbehoud bij te brengen. In de echte wereld denken we zorgvuldig na over de risico's die we ze laten nemen, en proberen we die zo veel mogelijk te minimaliseren. Wanneer we echter kijken naar het online leven van onze kinderen, verandert de situatie volledig. Waar we in de fysieke wereld voorzichtig zijn met wat ze doen en waar ze naartoe gaan, zijn we in de digitale wereld vaak erg naïef. We geven ze smartphones die hen toegang geven tot sociale netwerken, games en allerlei andere platforms waar ze in feite onbewust hun persoonlijke gegevens delen, blootgesteld worden aan schadelijke inhoud of in contact kunnen komen met mensen die ze niet kennen. De risico's die we in de fysieke wereld actief vermijden, lijken we in de online wereld te negeren. We vertrouwen vaak op de technologie om bescherming te bieden, maar dat blijkt niet altijd voldoende.

Het lijkt een paradox. Aan de ene kant willen we kinderen beschermen van de gevaren die in de echte wereld liggen, van verkeer tot sociale druk, tot fysieke gevaren, maar aan de andere kant geven we hen toegang tot een wereld die veel moeilijker te reguleren is. 

Wat deze situatie nog complexer maakt, zijn de algoritmes die deze platforms aandrijven. Deze technologieën zijn ontworpen met één doel voor ogen: gebruikers zo lang mogelijk aan boord houden. Het zijn geen toevallige gevallen van verleiding, deze platforms zijn met opzet geprogrammeerd om verslavend te zijn. Ze zorgen ervoor dat we telkens weer willen scrollen, klikken of reageren, om zo meer van onze tijd op hun platformen door te brengen. Elke klik, elk swipe- of scrolmoment wordt gezien als een kans om meer gegevens te verzamelen over ons gedrag, zodat advertenties steeds gerichter kunnen worden gepersonaliseerd. In feite zijn wij als gebruikers het product geworden. Onze gegevens, onze aandacht, onze tijd... dat is wat deze bedrijven verkopen. Het maakt niet uit of we onszelf verliezen in eindeloze video's of berichten, het maakt niet uit of onze kinderen er uren aan besteden; als wij klikken, dan genereren we winst. Dit heeft enorme gevolgen voor hoe we onze tijd besteden, hoe we onszelf zien en hoe we omgaan met de echte wereld om ons heen.

Als ouders merken we hoe moeilijk het is om tegen deze technologiebedrijven op te boksen. We moeten ons bewust zijn van de manier waarop deze platforms ons beïnvloeden. Het vraagt om gezamenlijke actie: we moeten als ouders en als samenleving pleiten voor een verantwoordelijke omgang met de digitale wereld en de bescherming van de geestelijke gezondheid van onze kinderen.

Maar daar blijft het niet bij...

'The more time we spend staring at screens, the less time we spend noticing the world around us.'

Johann Hari

De digitale leegte en wat we werkelijk missen

Achter de aantrekkingskracht van schermen schuilt iets diepers dan alleen slimme technologie. Onze honger naar verbondenheid, spel en betekenis is menselijk en als die in het echte leven ontbreekt, zoeken we vervanging in de digitale wereld. Maar wat we daar vinden, zijn vaak oppervlakkige interacties, snelle prikkels en vluchtige beelden. Ze vullen het gat nooit echt.

Zoals ik al eerder vertelde, missen kinderen de ruimte om vrij te spelen, te experimenteren, samen te zijn. Spel is niet zomaar ontspanning, het is een essentiële manier van leren, van groeien en van de wereld begrijpen. En ik deelde ook over hoe we het vertellen van verhalen zijn kwijtgeraakt. Vroeger werden verhalen doorgegeven in families en gemeenschappen; ze boden richting, verbondenheid en betekenis. Nu zijn verbinding, spel en verhalen vervangen door korte filmpjes, online games en versnipperde content, die geen ruimte laten voor lijfelijk contact, diepgang of reflectie.

Het probleem van schermverslaving is dus niet zomaar een technologisch probleem, maar een sociaal en cultureel probleem. Wat we zien is dat de technologie de leegte vult die is ontstaan doordat we de verbinding met elkaar, de natuur en ons eigen lichaam zijn kwijtgeraakt. We hebben te maken met een verarming van ervaringen die echt betekenis geven: spel, verhalen, de aanraking van de natuur, en gemeenschap. Als we de leegte willen vullen, kunnen we niet alleen technologie uit ons leven bannen. We moeten juist opnieuw leren wat het betekent om echt verbonden te zijn. Met elkaar, met de aarde en met onszelf.

Wat moet er veranderen? De diepere oplossing

Een van de belangrijkste stappen is het herstel van de gemeenschap. In plaats van ons terug te trekken in onze eigen digitale bubbel, is het nodig elkaar weer in het echte leven te ontmoeten, elkaar te ondersteunen en samen te groeien. Dit betekent tijd doorbrengen met elkaar zonder de constante afleiding van schermen. Een herontdekking van de waarde van persoonlijke interactie, het delen van verhalen en het ervaren van gezamenlijke rituelen, tradities en spel.

De diepere verandering die nodig is, gaat over het herzien van ons wereldbeeld. We hebben te lang geleefd in een samenleving die afhankelijk is van technologie en winstmaximalisatie, waarbij we de verbinding met de natuur en onszelf zijn verloren. We moeten een wereld creëren waarin we weer verbinding maken met wat écht belangrijk is: het welzijn van onszelf, onze kinderen en onze gemeenschappen. Dit betekent dat we niet alleen onze kinderen moeten beschermen tegen de digitale wereld, maar hen ook de vaardigheden moeten geven om in de echte wereld te floreren. Door te spelen, te leren en met elkaar te verbinden.

Als ouders hebben we de taak om niet alleen schermtijd te beperken, maar om de bredere context te veranderen waarin onze kinderen opgroeien. Dit vraagt om een cultuur van bewustzijn, waarin we onszelf en onze kinderen actief leren wat het betekent om een gezond en verbonden leven te leiden. Dit kan niet zonder de steun van andere ouders en van gemeenschappen die samen werken aan het creëren van een gezonde balans tussen technologie en echte ervaringen.

'It takes a village to raise a child.'

Afrikaans gezegde

Samen de Balans Herstellen

Dat begint bij bewust ouderschap. Niet door alleen regels op te leggen, maar door alternatieven te bieden: tijd en ruimte voor fysieke ervaringen, en zelf het voorbeeld geven in onze omgang met technologie. Ook is samenwerking tussen ouders belangrijk. Alleen door samen op te trekken, kunnen we een cultuur creëren waarin echte verbinding weer de norm wordt.

Daarnaast moeten we kritisch blijven op de rol van technologiebedrijven en pleiten voor meer transparantie en verantwoordelijkheid. Maar vooral: we moeten terug naar de basis. Naar gemeenschap, natuur en het delen van verhalen. Dat zijn de fundamenten waarop kinderen veerkrachtig en verbonden kunnen opgroeien.

De verandering die nodig is, begint bij ons; thuis, op school en in de samenleving. Het is tijd om de balans te herstellen tussen scherm en werkelijkheid, tussen digitale prikkels en menselijke nabijheid.

Laten we onze kinderen niet alleen beschermen tegen wat hen uit balans brengt, maar hen vooral uitnodigen tot een leven dat werkelijk voedt, verbindt en verwondert.